I Zanu (PF) lombuso wabahuquluzi: Imbali iyaziphinda

Iliqembu elethesa amanye umlandu wokuba ngotitisi babahuquluzi, kodwa ungakubukisisa, iZanu (PF) iyafana xathu labahuquluzi be Rhodesian Front.

Inhlanganiso lezi zisebenzisa udlame olwesabisayi kwezombangazwe okokuthi phakathi kwazo zombili ikhona esingathatha umklomelo wombangazwe owenyanyekayo.

I Zanu (PF) le RF zilokuguliswa nguhulumende wenengi esezibonise ukumzonda, kukanti ukusebenzisa kwazo umbutho ngudlu lasemgceke kwezombangazwe ukuze zithole ukuhlonitshwa kumgceke njengasese kwembuzi.

Isiqokoqela sabahuquluzi sasiyikubandlulula ngokombala, kuyo yonke indawo, kubalisa ukuhlangana kwabantu, ezomkhonomi, ezombangazwe, ezokuhamba kwezindaba, kwezokwabiwa komhlaba lakwezamabhizimusi.

I Zanu (PF) isayibambe ngesidukwini ngoba yekele ukuguqula ukusebenza kukahulumende wabahuquluzi ngaphandle kokubahluthulela lokho okwaqalwa ngabelungu ifaka izikhonzi zayo. Okunengi kuyafana xathu!

Imbali yokuqhubeka kukantandokayiphikiswa kusobala ngokwabiwa kombuso ngo 1980 kungelakupha intando yenengi amandla.

Umqondo we RF waqhubeka wabuye walolwa yi Zanu (PF) ngochuku olukhulu olwedlula olwabahuquluzi.

Kwezokuhambiswa kombiko, i Rhodesian Broadcasting Corporation (RBC) yaba yi Zimbabwe Broadcasting Corporation (ZBC) ephethwe yi Broadcasting Act yabahuquluzi kwaze kwaba ngu 2001, lapho iBroadcasting Services Act yadalwa khona. Lokhu kwaba yikuguqula igama nje, kodwa umqondo osemunye – ukuthuka abaphikisayo lokuqinisa isihlalo sombuso.

Kumaphephandaba, amaphepha alawulwa nguhulumende, anjenge Herald, Chronicle le Rhodesian Herald le Rhodesian Chronicle aqhubeka ekhankasela iZanu (PF) njengalapho esenzela I RF.

Ukulawulwa kwamaphepha ngemithetho enjenge Access to Information and Protection of Privacy Act (AIPPA), emiselwe ukwethesa icala intathelizindaba, ibonisa ukuthi iZanu (PF) iyalukhwabitha uncindezelo lwabahuquluzi lokunyathezela inkululeko yokukhuluma.

Kwezombiko ezikhokhelwa nguhulemende iZanu (PF) yenza njengeRF, igcwalisa izithombe zayo ezisebenzela okufunwa yiyo, bephakamisa iqembu lezigangi ezizifunela inotho.

Laba abasebenzi baleliqembu, lemibono yabo leyalabo abazithi bayizikhulumi kumaphephandaba, umsakazo lomabona kude, benyanyisa okokuthi sebehluleke lokubonisa umehluko kubo lalabo abathi babalwisa.

Kwezomnotho, osomabhizimusi abansundu kufanele babonise ubudlelwano le Zanu (PF) ukuze bathole usizo, kufana labahuquluzi bedala izikhulu bevalela inengi ngaphandle. Uhlelo lokusa umnotho kwabansundu alusilutho ngaphandle kwesivala sokusa umnotho kwabe Zanu (PF), abayibona abatholayo.

Ukwabiwa komhlaba, lanxa kwakulungile, ngokunye okwabonisa ubu Zanu (PF) ngoba abathola usekelo lwezokulima ngabaleliqembu njengokwakusenziwa ngabe Rhodesia. Abahlamukela I Zanu (PF) bayemukwa umhlaba lo uhlaliswe izikliwi.

Umbala wawuyisqokoqela ngesikhathi sabahuquluzi, lamhlanje ukuba lilunga le Zanu (PF) yikho okuqakathekileyo.

Ekutholeni uzibuse ngo 1980, ngaphandle kokubandlulula ngokombala, iZanu (PF) ayizange iguquke ekusebenziseni umbutho ukuncindezela abantu. Yenza xathu! njengeRF.

Ngendlela eyangisayo yembali iziphinda uhulumende wabansundu okhokhelwa yi Zanu (PF) ilandele abahuquluzi ngokuncindezela abantu ezweni leli. Umbutho usebenzela yona, yingakhona abakhulu bebutho beziveza ukuba ngabaleliqembu.

Kusuke ekubulwaweni kwenengi e Freedom Camp, eNyadzonia, eChomoio , eTembwe, ukubotshwa kwenengi lokuvalelwa okungekho emthethweni eSikombela, eHwahwa, eGoromonzi, eKhami lase Gonakudzingwa ngemithetho yoncindezelo enjenge Law and Order Maintenance Act , Official Secrecy Act, uchuku lwama Selous Scouts, i Special Branch le Central Intelligence Organisation, i Zimbabwe yanamhlanje ilezayo ezifanayo.

I CIO, eyadalwa yi RF, isithethe olunye uhlangothi lwe Special Branch. Imisebenzi yayo isithekile, ayilamthetho olawulayo, kodwa isebenza ngaphansi komkhulu waleliqembu, uMongameli Robert Mugabe njengengxenye yewofisi lakhe.

Ukwalela inengi ukuzibusa kusukela kubancindezeli, kukanti I Zanu (PF) layo iyakujabulela lokhu, ayifuni kukuyeka.

Kusiya ku 1990, iZANU (PF) iqhubeke isebenzisa iState of Emergency Powers phezu kwbaphikisana layo. Ukusentshenziswa lokhu kubakhokheli labalandeli be PF ZAPU babonisa ukuphambuka lochuku lukaMugabe.

ILOMA eyaqalwa ngabancindezeli, yabuye yathandwa yi Zanu (PF), itnshintshwe yi Public Order and Security Act (POSA) eyesabekayo ngo 2001, esetshenziswa xathu njengesikhathi soncindezelo.

Kwagulqulwa igama kuphela, kodwa lumthetho upha amandla amakhulu angaluwulwa kumbutho othatha uhlangothi wakuleli ngendlela iLOMA eyayisenza ngayo ku Special Branch samapholisa eRhodesia.

Abezomvikela abanjengamapholisa babopha, bavalele babuye batshaye izibotshwa zingasiwanga emthethwandaba ngendlela yabandindezeli. Amacala amanga phezu kwentatheli labaphikisayo ayinhlalayenza kusiya kukhetho.

Uhulumende we Zanu (PF) usebenzisa umthetho ukuphikisa ukusebenza komthethwandaba ngokwalela ibheli kwabacatshangelwayo. Isebenzisa umthetho ukuncindezela abantu. Lokhu kwakuvamile ngesikhathi sobandlululo lwe Rhodesia, sokusenziwa manje nge Criminal Law (Codification and Reform) Act.

Kusukela ku Gukurahundi ngabo 1980, 1985, 1990, 1995, 2000, 2002, 2005 kusiya kukhetho luka 2008, iZimbabwe isibone ukubulawa kwabantu nguhulumende onsundu kubantu bakhe oselwedlule olwabancindezeli, kodwa lufana ngoba lalo lusenziwa nguhulumende.

Engizama ukukutsho yikuthi utshintsho kusiya ku Zimbabwe ekhululekileyo njengolwamanga luka 1980 luzakuba nzima. Ngizama ukukhumbuza ngezimfa ezadalwa yi Zanu (PF) kwelemaNdebeleni laseNkabazwe kusuka ngo 1980s kusiya kuNhlangula ka 2008 isibhuqwe kukhetho lukaMbimbitho.

Lokhu kusobala ngoba inengi libonisa ukuthi ngeke labuye lisavotela iZanu (PF) loMongameli Mugabe kukhetho olulokuthula. Njenge RF, iZanu isibonise ukuthi labalandeli bayo bazimisele ukuchitha igazi ukuze igcine umbuso.

Ukuqathanisa lokhu ngikwenzela ukubonisa iZanu (PF) ukuthi isiphelelwa ngumphako kwezombusazwe wakuleli, njalo ngiyikhumbuza ingcosana esalonembeza kuleliqembu ukuthi abasakwenzayo yikweba umnotho kuphela, hatshi ukunothisa inengi.

Ngifuna njalo ukuxwayisa abakuleli ngenhlupho ezizayo ukuze bazilungiselele bavikele lokhu kuchitheka kwegazi okungasibulala isizwe.

Ngifuna njalo ukuyangisa iZanu (PF) eziqhenya ngokukhulula ilizwe yona iphindezele uncindezelo kuminyaka engamatshumi amathathu lambili edlule. Yamukele umbuso wenswelaboya wabancindezeli okungasikho okwafelwa ngamaqhawe ayizinkulungwane akuleli, okuyibuthengisi kwensika yempi yenkululeko.

Ngamafitshane, imisebenzi ye Zanu iyefana nje leyabahuquluzi. Kusenjalo, kusobala ukuthi inengi lizozikhethela ukubuswa nguhulumende wenengi owenkululeko. – Ichasiswe nguMxolisi Ncube

Post published in: News

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *